پرورش کرم خاکی و تولید ورمی کمپوست
پرورش کرم خاکی و تولید ورمی کمپوست
بخش اول
Worm یک کلمه لاتین به معنی کرم است و ورمی کمپوست به کودی اطلاق می شودکه از مدفوع گونه ای خاص از کرمهای خاکی بدست می آید .در طبیعت بیش از 2500 گونه مختلف از کرمهای خاکی زندگی می کنند، اقسام این کرمها از نوع مستقر در سطح زمین تا کرمهای مستقر در سوراخهای عمیق متفاوت است. بیولوژی ، الگوهای رفتاری ، عادات تغذیه ای و احتیاجات زیست محیطی این گونه ها بسیار متنوع می باشد. برای تهیه ورمی کمپوست از گونه ای خاص از کرمهای قرمز رنگ مناطق گرم و مرطوب بنام Eisenia Foetida که به کرم ببری یا کرم کمپوستر نیز معروف میباشند استفاده می شود.
فرآیند تولید ورمی کمپوست عبارت است از عبور آرام و پیوسته مواد آلی از درون دستگاه گوارش کرم و تغییر حالت این مواد به مدفوع کرم؛ فضولات کرمها شامل مواد مغذی برای گیاهان بوده و دارای حالتی است که به موقع برای تغذیه گیاه آزاد می شود، ورمی کمپوست ماده ای است که بخوبی تغییر فرم یافته و ساختار، تخلخل، تهویه، زهکشی و ظرفیت نگهداری رطوبت در آن در حد عالی بوده و از لحاظ کیفی سرشار از مواد هومیک و عناصر قابل جذب برای گیاهان است .
ورمی کمپوست دارای عناصری از قبیل :
کربن ، نیتروژن ، فسفر ، پتاسیم ، سدیم ، کلسیم ، آهن ، روی ، منگز وسایر عناصر میکرو و ماکرو میباشد. خواص یاد شده فوق ورمی کمپوست را تبدیل به کودی ایده ال برای رشد و بالندگی عمومی گیاهان کرده و با توجه به اینکه در فرآیند تولید این کود از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی شود، محصولات کشاورزی تولید شده کاملاً طبیعی خواهند بود ؛ این ویژگیهای منحصر بفرد توجه علاقمندان محیط زیست را نیز در سراسر جهان به خود جلب کرده و آینده روبه رشدی برای استفاده وسیع از ورمی کمپوست در کشاورزی ارگانیک را رقم خواهد زد.
ضرورت استفاده از کودهای بیولوژیک
• تامین عناصر غذایی به صورت کاملاً مناسب با تغذیه طبیعی
• کمک به تنوع زیستی
• تشدید فعالیتهای حیاتی گیاه
• بهبود کیفیت ، حفظ بهداشت و محیط زیست
• حفظ و حمایت از سرمایه های ملی
كرم هايي كه براي ورمي كمپوست استفاده مي شود كرم هاي قرمز يا Eisenia foetida نام دارند و هم چنين با عناوين مختلف مانند ( red wigglers) يعني كرم هايي كه مدام در حال حركت هستند ( manure worms) يعني كرم هايي كه كود تهيه مي كنند (red hybrid) كرم هاي قرمز دورگه ( tiger worms) كرم هاي ببر مانند مشهور هستند . به اين ترتيب شما مي توانيد چمن يا كاتالوگ باغ را سفارش دهيد .
بيولوژي
كرم هاي خاكي چگونه جانوريست
كرم خاكي جانوري است با بدن استوانه أي كه انتهاي آن باريك تر مي شود سطح شكمي نسبتاً مسطح و كم رنگ تر است . در صورتي كه سطح پشتي تيره تر بوده اين جانور فاقد يك سر مشخص و قطعات بدن در گونه هاي مختلف متفاوت است . هر قطعه از يك بند و هر دو بند به وسيله شيار عرضي از يكديگر مجزا مي گردند
اندازه :
كرمهاي خاكي از لحاظ طولي دامنه وسيعي را در برمي گيرند
دهان در بند اول قرار ميگيرد و داراي ساختمان گوشتي بوده و فاقد هرگونه زائيده سفت و محكم است .دهان در كرمهاي خاكي چهار فرم متفاوت بوده كه هر يك داراي نام ويژه أي مي باشد مخرج نيز در انتهاي بدن واقع گرديده است .
رنگ
رنگ كرمهاي خاكي تا حدود زيادي بستگي به وجود يا عدم وجود دانه هاي رنگي دانه أي شكل و يا سلولهاي رنگي دارد . كه در لايه ماهيچه أي زير كوتيكول وجود دارند . كرمهاي رنگي نظير لومبريكوس ترستريس معمولاً قرمز قهوه اي ويا تركيبي از آن و حتي گاهي متمايل به سبز . اين رنگ تا حدودي به دليل وجود مايعات زرد رنگ در حفره عمومي يا سلولهاي سبز كلراكوژن نزديك سطح بدن است . نظير آلوبوفورا كلروتيكا Alloobofora chlourjicaكه سبز رنگ و داراي كمربند تناسلي قرمز رنگ است . سطح شكمي كرمها نسبت به سطح پشتي آنها داراي رنگ روشن تري است . اگر چه در برخي مواقع دانه هاي رنگي در بدن كرمها كاملاً پخش نبوده بلكه بصورت نوارهاي تيره رنگي در روي بندها هستند و فاصله بين بندها در بدن بصورت روشن تري مشاهده مي شود نظير بندهاي بدن (Eisenia foetida ).
دسته أي از كرمهاي خاكي بيرنگ و يا كمرنگ هستند ولي بدليل هموگلوبين خون آنها كه در مويرگهاي سطحي جريان دارد و نيز شفاف بودن غشاء بدن ، اغلب صورتي و يا متمايل به رنگ قرمز بنظر مي رسند . در صورتي كه ديواره بدن مات باشد كرمها بيرنگ متمايل به سفيدند .
رنگ كرمهاي خاكي بر حسب نوع محيط زيست و عمق خاك نيز متفاوت است . مثلاً كرمهاي سطح الارض خاك از كرمهاي تحت الارض رنگي ترند . و يا آنهايي كه در بقاياي گياهان زندگي مي كنند قرمز تر از ساير گونه ها هستند . و نيز گونه هايي كه در زير سطح خاك بسر برده اند و از مواد معدني تغذيه مي كنند خاكستري رنگ و يا خاكستري مايل به آبي است و رنگ گونه هاي نسبتاً خشك اغلب تيره تر از كرمهاي مناطق مرطوب است .
گونه هاي داراي رنگ قرمز نظير لومبريكوس وايزينيا و اندروبنيا در سطح خاك زندگي مي كنند . در حاليكه انواع بيرنگ در لايه هاي عميق تر بسر مي برند . به عقيده گيلبرت ( 1931) مواد رنگي كرمهاي خاكي را در مقابل آسيب هاي نور خورشيد حفاظت مي كند .
ساختمان داخلي
بدن كرم خاكي از دو لوله داخل هم تشكيل شده كه لوله خارجي ديواره بدن و لوله داخلي حفره گوارشي است . فضاي ميان اين دو لوله حفره عمومي بدن را تشكيل مي دهد ، كه داراي پرده أي بنام سپتا ( Septa ) است . كه از جنس بافت پيوندي است . و به محفظه هايي بخش مي گردد و ميان اين حلقه ها ي 1و 2 سپتا وجود ندارد و درون حفره عمومي مايه أي بنام صفاتي يا سلوميك وجود دارد كه در آن سلولهاي آميبوسيت شناورند . مايع صفاتي برنگ سفيد شيري است ك گاهي بدليل فراواني سلولهاي حاوي مواد چربي برنگ زرد در مي آيد . نظير گونه دندرو بينا -(Dendrobena) كه سلولهاي محتوي قطرات روغن دار د . در گونه ايزونيا فوتيدا (E. foetida
اين مايع بوي سير مي دهد . غلظت اين مايع در گونه هاي مختلف كرم خاكي متفاوت است و بستگي به رطوبت و شرايط منطقه أي دارد . كه كرمها در آن زندگي مي كنند . در كرم خاكي شرايط آب و هوايي خشك اين مايع غليظ تر از آنهايي است كه در شرايط مرطوب زندگي مي كند
سيكل زندگي و بيولوژي توليد مثل
اندام توليد مثلي
كرم خاكي جانوري است دو جنسي يعني هم به تنهايي نر است و هم ماده و اندامهاي تناسلي همه آنها در شكم قرار گرفته اند . دستگاه توليد مثل نر تشكيل شده از 1- دو جفت بيضه كه بسيار كوچكند و در بندهاي Iو NI قرار گرفته اند . 2- يك قيف مژكدار كه در عقب بيضه ها قرار گرفته است . 3- كانال دندان كه سر انجام به چهار كانال افران ارتباط مي يابد و خود به روزنه تناسلي نر كه در بند IVقرارگرفته مربوط مي گردد .4- بيضه ها و قيف هاي مژكدار و اسپرم در داخل شش كيسه مني قرار دارند كه سه جفت اند و ساختمان كيسه مانندي دارند . كيسه أي مني در بندهاي IN تا NII واقع گرديده و اطراف مري را احاطه كرده اند .
معمولاً اسپرماتوژون قبل از اينكه به مرحله بلوغ كامل برسد از بيضه ها جدا شده ساير مراحل خود را داخل كيسه هاي مني طي مي نمايد . و بدين ترتيب اسپرماتوژون بالغ در هنگام جفت گيري از قيف هاي مژكدار و مجاري عبور نموده وارد بدن كرم ديگري مي گردد .
اندامهاي تناسلي ماده عبارتند از :
1- يك جفت تخمدان كه بطور قدامي در بندهاي XIIIقرار مي گيرد و تخمي كه در آنها بوجود مي آيد به داخل حفره عمومي بدن ريخته مي شود و از آنجا توسط دو قيف اوديلاكت در ناحيه خلقي بند NVقرار دارد جمع آوري مي گردد و سر انجام وارد روزنه اويداكت كه در بند XIV است مي گردد .
2-كيسه هاي دريافت كننده مني در بندهاي IXو X , واقع گرديده اند در اين اندامها است كه اسپرماتوژون بوسيله جفت گيري وارد بدن ماده ديگر گرديده جمع آوري و ذخيره مي شود و تخم را كه در داخل پيله قرار دارد كشيده مي كند .
جفت گيري
روش هاي جفت گيري براي همه گونه ها يكسان نيست ، كرمهاي خاكي در اكثر ماههاي سال مي توانند توليد مثل كنند و مخصوصاً در ماههايي كه رطوبت هوا زيادتر است افزايش مي يابد . لقاح از نوع تقاطعي بوده و معمولاً 2 تا 3 ساعت طول مي كشد . در هنگام جفت گيري دو كرم طوري به يكديگر مي چسبند كه سر هر يك مقابل دم ديگر در جهت مخالف هم قرار مي گيرد دو كرم بوسيله ترشحات غده أي به همديگر مي چسبند و از سطح شكمي بدنهايشان بر روي يكديگر قرار مي گيرد بطوري كه مانند اسپرماتيكا در مقابل قسمتي از كمربندهاي تناسلي كرم ديگر كه را ه ورود اسپرم است قرار مي گيرد .
ذرات موكوس زياد ترشح شده بطوري كه هر كدام به وسيله آن پوشيده شده و بوسيله يك مجراي چسبناك بين قطعه نهم و حاشيه خلقي كمربند تناسلي . در مجراي چسبناك به هم مي چسبند و بخاطر اين كه دو كرم محكمتر يكديگر در بر گيرند سيستمهاي هر كرم در ناحيه بندهاي 6 تا 10 به داخل بدن كرم ديگر مي رود .
در هر كرم يك جفت شيار سمينال كه از بند NVتا كمربند تناسلي امتداد مي يابد تشكيل مي گردد . و از اين شيارها اسپرماتوژون از بدن يك كرم عبور كرده وارد كيسه دريافت كننده مني كرم ديگر مي گردد .
سپس دو كرم از يكديگر جدا مي شوند بعد از جفت گيري هر كرم كمربند تناسلي ترشحات توليد مي كند كه سر انجام روي سطح بيروني سخت مي شود . وقتي اين ماده سخت شد كرم بطرف عقب حركت كرده بنابراين لوله أي روي سر كرم كشيده مي شود و قتي كرم كاملاً رها مي شود قسمت هاي انتهايي لوله بسته مي شود و پيله أي را تشكيل مي دهد كه تقريباً به شكل ليمو است
هر كرم بعداً تشكيل تعدادي پيله ( cocoon) را مي دهد كه در داخل آنها تخمها قرار دارند گونه E. foetidanv در عرض 3 تا 5 روز مي توان ميان 2تا 10 عدد پيله كه هر كدام داراي تعدادي تخم از 1 تا 28 تغيير مي يابد بوجود آورد . اما اغلب فقط 1 يا 2 كرم زنده مانده به دنيا مي آيد . اندازه و شكل پيله كرمهاي خاكي با يكديگر متفاوت است و در هنگام رده بندي يكي از معيارهاي مورد استفاده مي باشد در داخل هر پيله چندين تخم به چشم مي خورد كه تنها يكي يا دوتا از آنها موفق به نمو كامل تا جانوربالغ مي گردد . يك كرم بالغ از گونه ( R . u b e l u s) در هر 7 تا 10 روز يك تخم مي گذارد كه در حدود 2 تا 20 جنس در آن وجود دارد .
براي هر پيله يك لوله آهكي در اطراف كمربند و همچنين در بندهاي نزديك كمربند ترشح مي- شود كه در آن پيله وجود دارد تخم و آلبومين ( ماده مغذي ) در هنگاميكه پيله بر روي كمربند تناسلي است وارد آن مي گردد و پس از مدتي پيله در روي زمين مرطوب قرار مي گيرد.
بيولوژي تغذيه
دستگاه گوارش
لوله گوارش در كرمهاي خاكي به صورت لوله اي است از دهان شروع شده وتا مخرج كشيده ميشود واين لوله داراي قسمتهاي مختلف ميباشد كه عبارتند از :حفره دهاني،حلق،مري ،چينه دان،سنگدان وروده حفره دهاني از بند اول شروع شده وتنها يك يا دو حلقه اول را اشغال ميكند.حلق حدود6حلقه را پس از حفره دهني در بر ميگيرد محتوي غدد حلقي است.
كرمهاي خاكي حلق را بصورت يك پمپ مكش بكار ميبرند بطوريكه ديواره هاي آن در نتيجه انقباض ماهيچه ها ذرات را از طريق دهان به بيرون ميكشد .درتمامي كم تاران خاكزي مري بصورت باريكي از حلق شروع و به چيندان كه محل ذخيره مواد غذايي است متصل شده و سپس به سنگدان كه داراي ساختماني ماهيچه أي و محل خرد كردن مواد است منتهي مي گردد . بعد از سنگدان روده قرار دارد . كه بصورت لوله مستقيمي تا انتهاي بدن ادامه مي يابد روده محل اصلي هضم و جذب غذااست ساختمان روده 2 لايه متشكل از يك لايه ماهيچه أي حلقوي داخلي و يك لايه ماهيچه أي طولي خارجي است هضم غذاتوسط آنزيم هاي روده صورت مي گيرد اين آنزيم ها شامل ليپاز ، آميلاز ، سلولاز ، كنياز مي باشد كه در P Hحدود خنثي فعال مي باشد .
بندهاي 15-44 بدن كه در آن چيندان متصل با سنگدان قرار دارد ، منطقه ترشح نام نهاده اند .
حركات ماهيچه أي سنگدان و كوتيكول ضخيم آن باعث سايش ماده آلي و خاك و اختلالات آنها با يكديگر مي شود .
بعلاوه در ترشحات گونه ايزو نيا فوتيدا ( E . foetida)در نوع آنزيم پروتناز و يك نوع آميلاز شناسايي شده است كه در عمل هضم مواد عالي شركت فعال دارد( وان گانسن 1962 Vangansen)منطقه آخر بدن يعني از بند 44 تا مخرج منطقه جذب ناميده شده است كه جذب نهايي مواد در اين قسمت انجام مي گيرد . غذاي كرم خاكي معمولاً پوسيده برگها و مواد گياهي را تشكيل مي دهد . اسيدهاي عالي غذاتوسط كربنات كلسيم مترشحه از غده هاي آهكي مري خنثي ميگردد . و غذاي گوارش يافته داراي P H قليايي بوده و در قسمت انتهايي بدن موادهضم نشده توسط يك لايه صفاتي مانند پوشيده شده و بصورت قطعات به اندازه مختلف دفع مي گردد .
دستگاه دفعي
نفريديها كه اندام اصلي دفع مواد زائد در كم تاران هستند اغلب به تعداد يك جفت در هر بند به استثناي سه حلقه اول و حلقه آخر وجود دارند . بعلاوه مقداري از مواد زائد بدن بصورت مواد لزج موكونيدي از سطح بدن ترشح مي گردد . ادرار عمدتا شامل آمونياك وارده است اگر چه برخي اسيد اوريك را نيز در اين مايع گزارش كرده اند . معمولاً هر نفريدي دو حلقه متوالي را اشغال مي كند . ساختمان نفريدي از يك لوله ساده تشكيل شده كه يك سر آن از طريق منافذ نفريدي به خارج از بدن باز مي شود . انتهاي ديگر اين لوله از طريق مجراي باريكي از جداره بين حلقه ها گذشته و بصورت يك دهانه قيفي شكل بنام نفرستم (Nephrostom)به درون حفره عمومي بدن باز مي شود . و از آنجا مواد زائد حاصل از متابوليسم را از محيط خون و حفره عمومي دريافت كرده و توسط منافذ نفريدي به بيرون هدايت مي كند . قسمت اصلي نفريدي بصورت لوله سه حلقوي است كه چهار بخش متمايز در آن مشاهده مي گردد . يك لوله خيلي باريك متصل به نفرستم يك لوله كوتاهتر مژدار بوده و توسط منافذ نفريدي به خارج از بدن منتهي مي گردد . معمولاً شكل مثانه به عنوان يك خصوصيت سيتماتيك در لومبريسيده ها رسيده ها مورد استفاده قرار مي گيرد . ( تاماراپرل 1973)
رفتار تغذيه أي
مدفوع كرمهاي خاكي را كرمي كامپوست مي نامند كه در واقع فضولات كرمهايي است كه از زباله شهري ، كود گاوي ، لجن فاضلاب خانگي و يا هر دو ماده آلي ديگر تغذيه كرده باشند .
يكي از اعمال مهم كرمها اين است كه بطور غريزي باكتريهاي غير موازي و قارچها را كه حضور آنها نامطلوب است ، مي خورند و مانع از تكثير آنها در محيط مي شوند . همچنين از بذر علفهاي هرز نيز تغذيه مي كنند آنها مواد آلي را به ذرات خيلي ريز خرد كرده ، فعاليتهاي ميكروبهاي مفيد را به سبب افزايش سطح كود ، بالا مي برند در اطراف اين مواد به هنگام دفع از بدن كرم ، غشايي پوشيده مي شود كه به معدني شدن و آزاد سازي تدريجي مواد غذايي كرمي كمپوست حاصل كمك مي كند .
دانشمندان كشف كردند باكتريهايي كه توسط كرمهاي خاكي پرورش مي يابند ، از رسته تو باكترها هستند و ازت را تثبيت و فسفر را قابل دسترس مي سازند .
همچنين مي توانند انواع ويتامينها و هورمولهاي گياهي را توليد كنند كه به همراه فضولات آنها دفع مي شود كرمي كمپوست از نظر كيفيت ، معادل بهترين هوموس خاك است و بوسيله عوامل طبيعي توليد مي شود . كيفيت كرمي كمپوست كاملاً به نوع غذا يا زباله أي كه كرمها تغذيه كرده اند بستگي دارد .
كرمي كامپوستها اگر چه اندك تفاوتي با هم دارند اما در تجزيه همگي آنها مقادير زيادي كلسيم ، پتاسيم ، سديم و اسيد فسفريك محلول ديده مي شود .
كرمهاي خاكي در هنگام فصول مرطوب به سطح بستر خود حركت مي كنند زيرا كرمهاي خاكي موجودات موازي بوده و جذب اكسيژن از طريق سطح پوست خود بايستي در مجاورت هوا قرار گيرند . همچنين بدليل اينكه مواد غذايي معمولاً در سطح خاك بيشتر بوده لذا در هنگام طللوع و غروب آفتاب به سطح خاك آمده و از مواد آلي اين منطقه تغذيه مي نمايند .
اكولوژي كرمهاي خاكي
اكولوژي را روابط بين موجودات و دنياي بي جان آنها تعريف كرده اند همانطور كه از نام كرم خاكي معلوم است محل زندگي اين جانور درون خاك مي باشد و بالطبع علاوه بر تاثيراتي كه اين جانوران بر روي خون موجود در خاك محيط زيست خود دارند محيط اطراف آنها نيز تاثيرات غير قابل انكاري بر روي پراكش و تعداد كرمهاي خاكي در منطقه مي گذارند و در ابتداي اين بحث به بررسي تاثيراتي كه كرمهاي خاكي بر روي محيطهاي زيست خود مي گذارند مي پردازيم و سپس تاثيراتي كه محيط بر روي كرمهاي خاكي دارند مورد بررسي قرار خواهد گرفت .
تاثير كرمهاي خاكي بر روي محيط
كرمهاي خاكي تاثير متفاوت بر روي خاكهاي محيط زيست خود دارند كه عبارتند از الف : تاثيرات فيزيكي و مكانيكي (ب) تاثيرات شيميايي (ج) تاثيرات بيولوژيكي
همچنين برخي از عوامل در پراكنش و انتشارگونه هاي مختلف موثر اند كه در ادامه بشرح مختصر هر كدام از آنها مي پردازيم .
تاثيرات مكانيكي
وجود ذرات كوچك با مقادير زياد در مدفوعات كرمها ي خاكي نسبت به ذرات محيط آنها نشان مي دهد كه آنها قادرند مواد معدني را به اجزاء كوچكتر تبديل كنند .
تاثيرات شيميايي
گونه هاي حفار كر مهاي خاكي در فرايند اختلاط نقش اصلي را بعهده دارند . و اين كار را در دو مرحله انجام مي دهند .
در مرحله اول با بلع مخلوطي از ذرات آلي و معدني باعث ازدياد تشكيل كمپلكس هاي آلي معدني خاك مي گردند و در مرحله دوم با دفع مدفوعات در سطح خاك ، انجام ميگيرد.
تاثيرات بيولوژيكي
اهميت نقش كرمهاي خاكي را در تحول هوموس مي توان از مقايسه يك خاك مور كه حاوي تعداد كمي كرم خاكي است و يك خاك مول با تعداد فراوان كرم خاكي درك كرد كه در خاك مول بعلت تاثير تعداد زياد كرم خاكي افق هاي أن اساساً تحول يافته و تمايز افق مشهود نيست در حاليكه خاك با نوع هوموس مور لايه لايه بوده و طبقات مشخص دارد .
عوامل موثر در پراكنش
عوامل اقليمي
كرمها قادر به تحمل دما و يا گرماي زياد نيستند بطوري كه در سرماي زير نقطه يخبندان در طي چند سال رشد آنها متوقف خواهد شد . همينطور بيشتر آنها در صورتي كه حرارت محيط به مدت چند روز به بيش از30 درجه سانتي گراد برسد قادر به ادامه زندگي نخواهند بود و معمولاً براي مقابله با حرارتهاي نامتناسب به دالانهاي زيرزميني خود پناه مي برند .
شرايط آب و هوايي و فصل در واكنش عمودي و افقي كرمهاي خاكي دخالت مستقيم داشته و نه تنها در يك دوره ساليانه بلكه در طول شبانه روز تعداد فعاليت و حركت عمودي و افقي آنها اختلافات زيادي از خود نشان مي دهد . بطوريكه در طول شبانه روز هنگام طلوع و غروب آفتاب فعاليت كرمها در سطح خاك بيشتر مي شود و به همين ترتيب در فصولي كه آب و هوا تعادل بيشتر ي دارند ، تعداد و جمعيت كرمهاي خاكي در سطح افزايش يافته و در مقابل در فصولي كه شرايط نامناسب مي شود اين جانوران دوره اي سكون اختياري براي خود انتخاب مي كنند .
پرورش با مواد آلي مختلف
در دنيا روش هاي مختلفي جهت پرورش كرم خاكي وجود دارد . بدليل اينكه كرمهاي خاكي داراي تنوع زيادي بوده و به عبارتي مي توان گفت در هر محيطي رشد و تكثير مي يابند از اين رو با توجه به شرايط اقليمي و اقتصادي هر منطقه روش پرورش نيز تفاوت دارد .
زائدات كود گاوي كه احتمالاً داراي ميزان كمي از محلول يك نوع نمك آلي يا آمونياك بوده مي توانند براي كرمهاي خاكي كشنده باشند . در نتيجه اينگونه زائدات قبل از استفاده بايد پردازش شده تا درجه ليميت آن تقليل يافته يا خنثي شود . بهترين روش پردازش اينگونه مواد ذخيره سازي آنها به مدت طولاني است .
تحقيقات نشان مي دهد كه لجن هوازيي شده فاضلاب مي توانند مواد غذايي ضروري را رشد و براي توليد مثل كرمهايي مانند : ايزونيا ( Eudrilus)ايو دريلوس ( Eudrilus)را تهيه نمايند .
پرورش با مواد آلي گياهي
روش ساده و موفقيت آميز براي پرورش كرم خاكي استفاده از ضايعات گياهي ، علفهاي هرز خاك برگهاي در حال فساد و حتي خاك اره توليد شده در كارگاههاي چوب بري مي باشد . اين مواد را مي توان با هم مخلوط كرده و به عنوان محيط كشت كرمها از آنها استفاده نمود . بدين ترتيب كه يك توده از اين كود بطول 2.64متر و عرض 1.32 و به ارتفاع 2مترمي تواند در حدود 50000عدد كرم خاكي را در خود جاي دهد .
پرورش به وسيله زباله شهري
يكي ديگر از روشهايرورش استفاده از ضايعات آشپزخانه أي است با داشتنن يك فضاي كوچك در انباري ، آشپزخانه ، پاركينگ يا حياط مي توان ضايعات را داخل محفظه مخصوص تخليه نمود ه تا كرمها تغذيه نمايند .
Vermi composting انواع زيادي از ضايعات آشپزخانه و باغچه را به مواد مغزي و غني براي گياهان تبديل مي كند كرمها مي توانند ميزان زهكشي و تركيب خاك را نيز افزايش دهند . استفاده از كرمها براي تجزيه ضايعات آشپزخانه سودمنديهاي زير را بدنبال داردد .
اين روش بوي كمتري ايجاد نموده و همينطور آفات كمتري را بخود جذب مي نمايد . بدليل حركت كرمها در فضولات موجب هوازي شده و بوي نامطبوع ايجاد نمي كند .
اين روش باعث كاهش هزينه حمل و نقل و دفن زباله مي شود
اين روش آب و الكتريسته موجود در زباله را كه در واحدهاي انتقال زباله از دسترس خارج مي شوند ، نگهداري مي نمايد .
اين روش باعث اصلاح خاك با كيفيت بالا مي شود .
ميزان كرمها را براي ماهيگيري افزايش ميدهد .
ساير محيطهاي كشت
از نظر اقتصادي كشت وپرورش كرم خاكي وقتي مقرون به صرفه است كه بتوان از موادي كه داراي هيچگونه هزينه أي نباشد استفاده كرد . مثل پسمانده هاي رستورانها ، آشپزخانه ها اماكن ميوه و تره بار ، مواد زائد كارخانه أي تهيه مواد غذايي ( كارخانه آرد سازي و روغن كشي سويا )
از هريك از انواع خاكي كه با مواد آلي مخلوط شده باشند مي توان بعنوان محيط كشت و پرورش كرم خاكي استفاده نمود .
مركز تهيه كرم خاكي در فيليپين توصيه مي كند كه بهترين تركيب غذايي براي كرم خاكي . مخلوطي از 55% خاك اره ، 35% پوسته برنج و 10% سبوس برنج مي باشد . اين مخلوط بايدبه مدت 3هفته تخمير شود تاحرارت آن بين 5/15تا20درجه سانتي گرادبرسد.پس از تخمير كافي وكنترل دما اين محيط آماده كشت كرم ميباشد .در كارخانه سوداك(sovadac)در جنوب فرانسه با استفاده از روش كرمي كمپوست كه از سال 1991به اجراء گذاشته شده است .سالانه علاوه بر در آمد بسيار زياد ،كمك مفيدي نيز به حل مسائل زيست محيطي مي گردد. اين كارخانه 20تن مواد زائد خانگي را در روز فرايند مي كند . بدين ترتيب كه پس از جدا سازي فلزات ،شيشه ها ،پلاستيكها ، منسوجات،كاغذ ومقوا،با قي زائدات به طريق موازي به كمپوست تبديل مي شود ودماي محيط كمپوست تا 70درجه سانتي گراد نيز ميرسد . ودر نتيجه پاتوژها وديگر موجودات آلي زبان آور آن از بين مي روند پس از اين مراحل ،زائدات براي پردازش بيشتر به 36 مخزن كه هر يك ظرفيت 15 تن را دارند ارسال مي شوند ، آنگاه يك تا 2000 ميليون كرم قرمز از نوع .E.ANDERIبه أن اضافه ميشود .
شركت توسعه كود كمپوست كار نا تاكا (Karnataka )واقع در شهر بنگلادر هندوستان براي توليد 200تن كود كمپوست در روز طراحي شده است ولي عملاً فقط روزانه بين 90تا100 تن زباله تحويل اين شركت ميشود در اين سيستم براي تهيه يك تن مواد آلي (كود بيولوژيك كمپوست )در روز نيازمند هزارو پانصد متر مربع (m21500)فضا و 6نفر كارگر مي باشد .با اين روش ساليانه حدود 70تن كرم خاكي توليد مي نمايد .در حال حاضر اين شركت از يك كشاورز هندي ،هر تن كرمي كمپوست را به قيمت 1000روپيه خريداري مي نمايد .كيسه أي 50كيلوگرمي كرمي كمپوست اين شركت كه جنبه صادراتي نيز دارد به قيمت 50دلار در بازار هاي جهاني ،طرفداران بسياري دارد .
كاربرد VERMI COMPOST
وقتي در باغچه يا باغي مشغول كندوكاو هستيم در بين توده هاي خاك به منافذي برميخوريم كه به شكل دالانهايي در زير زمين حفر شدهاند .اين دالانها متعلق به موجوداتي است بنام كرم خاكي .البته اين موجودات نه در فرهنگ وآداب ورسوم ما جايي دارند و نه از لحاظ علمي در مجامع كشورمان مطرح شده است .وبدين لحاظ نبايد بر كسي خرده گرفت كه چرا از موجوداتي به اين ارزشمندي چيزي نميداند ويا به آن توجهي نمي كند .
در زمانهاي گذشته مردم چين وژاپن از پودر كرم خاكي در مصارف پزشكي استفاده مي كردند بخصوص در معالجه سردردها ويا تب ولرزها وامروزه مشخص شده است كه در بين كرمهاي خاكي ماده آلي بنام لمبروفرين(Lumbropherin)وجود دارد كه ميتواند درجه حرارت بدن انسان را پائين بياورد.
همچنين گزارشات بسياري از خورده شدن يا كاربردآنها براي تشكيل ويا معالجه بيماراني كه داراي سنگ كليه ،يرقان ،بواسير ،سرما خوردگي و آبله مي باشد وجود دارد . خاكستر كرم خاكي براي دندان درد در جوامع ابتدايي هنوز كاربرد دارد و يا براي رشد موهاي سر بر روي سر ماليده مي شوند . كرمهاي خاكي براي معالجه مادراني كه توانايي بارداري و يا شير دادن به بچه هايشان را ندارند ، خورانده مي شود . از اين گذشته گفته شده است كه ممكن است كرمهاي خاكي داراي مواد موثر جهت درمان روماتيسم باشند . از كرمهاي خاكي جهت آزمايش حاملگي زنان نيز استفاده ميگردند . بدين ترتيب كه ادرار زنان مشكوك به حاملگيرا به زير پوست كرمهاي نابالغ تزريق مي كنند و بدين ترتيب بلوغ جنسي از طريق ايجاد كمربند تناسلي سريعاً مشخص مي شود . اين روش آزمايش حاملگي تا كنون 90% صحت داشته است
كاربردهاي كشاورزي
يكي از مصارف عمده كرمهاي خاكي ، توليد كرم بمنظور افزودن آن بصورت توده زنده بخاك مي باشد . زيرا كرمهاي خاكي با حفره دالان هايي در زمين باعث مي شوند كه اولاً تبادلات هوا در زمين بهتر صورت گيرد و ثانياً بدليل نفوذ آب در اين دالان ها باعث مي گردد كه زمين قادر به نگهداري آب براي مدت و ميزان بيشتري شود و ثانياً مواد دفعي بدن كرمهاي خاكي خود كود بسيار مناسبي براي گياهان مي باشد و از طرف ديگر هنگامي كه اين كرمها ميميرند لاشه آنها نيز كود بسيار قوي براي رشد گياهان هستند . بر طبق آزمايشات مكرر گزارشاتي كه بر روي فعاليت كرم خاكي منتشر گرديده است مشخص شده كه افزودن كرم خاكي به خاك دز زمينه برداشضت محصولات نتيجه بسيار چشم گيري داشته است بطوري كه محصول در مزرعه كاشت ذرت داراي 25% ، برنج64% ،يولاف 3% ، سيب زميني 135% و نخود 30% بوده است . همچنين آزمايشات نشان داده اند كه ريشه گياهان در خاك به دنبال كانالهاي حفر شده توسط كرمهاي خاكي حركت كرده و رشد بهتري از خود نشان داده اند ودر باغهاي ميوه سبب عقب افتادن زمان برگريزان مي شود .
بطور معمول خاك از نظر شيميايي غني از مواد معدني مانند كلسيم ، پتاسيم ، منگنز و عناصر سنگين ديگر مي باشد ، فعاليت كرم خاكي در داخل خاك كمك به خنثي كردن فعل و انفعالات اسيدي آن مينمايد .
مهمترين نتيجه عمل شيميايي فعاليت كرم خاكي در دسترس قرار دادن ازت براي ريشه گياه است در حقيقت نيتريفيكاسيون خاك در خلال افزايش قابليت نگهداري هوا در بين ذرات خاك ( ايجاد خلل و فرج ) صورت مي گيرد .
بر طبق بعضي از آزمايشاتي كه از طريق دپارتمان جنگلداري امريكا انجام گرفته درختاني كه درزمينهاي داراي كرم خاكي كاشته شده اند در سه سال اول كاشت رشدي برابر درختان هشت ساله شايد كه در زمينهاي بدون كرم خاكي كاشته شده اند .نكته جالب توجه اينكه مقاومت در مقابل سرما و ريزش سنگين برف درمورد درختان نوع اول بمراتب بيشتر از درختان كاشته شده درخاك فاقد كرم خاكي است .
تهيه ورمي كمپوست
يكي ديگر از مصارف عمده كه امروزه در دنيا بسيار مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از اين موجودات دراز بين بردن زباله ها ، مواد زائد و فاضلابهاي شهري و تبديل آنها به كود كمپوست است كه يك كود بسيار قوي و مفيد براي گياهان و زمينهاي زراعي محسوب مي گردد .
آزمايشاتي جهت استفاده از كرمهاي خاكي در تغييرات بيولوژيك لجن و گل و لاي بعمل آمده و بعنوان يك روش بيوتكنولژي موثر . ارزان قيمت و قابل اجرا براي خلاص شدن از فاضلاب شهري ، صنايع كنسرو سازي و صنايع كاغذ سازي پيشنهاد شده است .
كمپوست كرم نتيجه هضم طبيعي غذا در سيستم هاضمه كرم خاكي است . مدفوع كرم دوره رشد گياه را به واسطه داشتن ميكرو ارگانيسم و مواد معدني غير آلي و همچنين دارا بودن مواد آلي ، فعال و سريع مي نمايد . كمپوست كرم يك كود بيو ارگانيك است كه بسيار نرم ، سبك وزن ، ترد ، تمييز ، بي بو بوده و ظاهري كم و بيش شبيه به پودر گرانوله قهوه دارد و آنرا مي توان در كيسه بسته بندي نمود و يا در قوطي هايي به اندازه هاي متفاوت به بازار عرضه كرد .
ارزشمندترين خاصيت اين كود در عملكرد استثنايي و ميكرو ارگانيسم ها و هورمون هاي رشد گياهي سبب تحريك عوامل رشد ونحوه توسعه گياهان مي گردند . افزودن زياد كمپوست بخاك به هيچ وجه خطر سوزانيدن را بهمراه نداشته واز آنجايي كه نقش اساسي آن تحريك وتسريع رشد گياه است بهترين تاثير را در رنگ آميزي گل ودرشت نمودن آن دارا ميباشد.
كاربردهاي تغذيه
بر اساس كارهاي تحقيقاتي انجام شده در موسسه كشت آب ورزي استرلينگ اسكاتلند ،كرمهاي خاكي يكي از غذاهاي مناسب ومفيد جهت تغذيه انواع ماهيان قزل آلا مي باشد .به طبق جداول آماري ونمودارهايي كه محققين اين موسسه ارائه نموده اندكرمها خاكي داراي ارزش غذايي و پرتئيني بيشتري نسبت به غذاهاي دستي مورد استفاده كنوني مي باشند .
در زمينه تغذيه آبزيان همچنين مي توان به پرورش نوعي كرم خاكي در كارگاه پرورش ماهي سد سنگر( شيلات رشت ) اشاره نمود .
كشورهاي پيشرفته و بخصوص در حال رشد ، مطالعات بسياري جهت استفاده از كرمهاي خاكي در جيره غذايي طيور انجام داده اند
توليد كرم خانگیبعنوان يك منبع اقتصادي خوب جهت بدست آوردن پرتئين توسط دانشمندان آمريكايي دانشگاه نيويورگ كه در مطالعات خود بجهت تبديل مواد زائد به مواد پرتئين بدين نتيجه رسيده اند كه كرمهاي خاكي بهترين موجودات جهت انجام اين كارها مي باشند .
در بررسي ارزش بيولوژيكي پرتئين هاي كرم خاكي در جيره غذايي مرغها توسط دانشمندان كره جنوبي آنها ، كرمهاي خاكي را با پودر ماهي و كازئين شيراز لحاظ تاثيرشان در جيره غذايي طيور مورد مقايسه قرار داده اند وچنين نتيجه گرفته اند كه از لحاظ بيولوژيكي و اقتصادي ، كرمهاي خاكي جانوران مفيد تري هستند .
در بررسي استفاده از كرمهاي خاكي در جيره غذايي مرغها توسط دانشمندان ژاپني ، نتايج بدست آمده از مقايسه اين جانور با ملخ نشان دهنده اين نكته مهم بوده است كه ملخ فاقد يكسري از اسيدآمينه هاي ضروري مورد نياز طيور هستند و برعكس كرمهاي خاكي در اين خصوص بسيار مناسب و مفيد تر مي باشند .
بخش دوم
فرايند توليد
1.مواد اوليه:شامل انواع پسمانده هاي ميوه و سبزيجات و ضايعات گلخانه، گلفروشي ها و كشاورزي ميباشد. از جمله ضايعات كشاورزي ميتوان به سبوس برنج ، گندم ، ذرت اشاره نمود.پس از انتقال به انبار و فرايند جدا سازي به دستگاه خرد كن انتقال مي يابد.
2.دستگاه خرد كن:وظيفه خرد كردن مواد اوليه، را بر عهده دارد ، به منظور تغذيه مناسب ، جهت بلع آسان لازم است مواد را بطور يكدست و ريز باشد.
3.افزودنيها: تغذيه كرمها مي بايست تحت شرايط محيط و با افزودنيهاي مناسب صورت پذيرد كه قبل از انتقال به بستر مواد افزودني به مواد اوليه افزوده خواهد شد.
4.بستر سازي :بستر كرمها ميتواند بر روي سطح صاف بتني و در سالن يا پوشش گلخانه اي صورت پذيرد . انتخاب سطح صاف و شيبدار بمنظور جذب شيرابه ، حاصل فرايند ورمي كمپوست ميباشد.به دليل ارزشمند بودن اين شيرابه ، توسط كانال مخصوص شيرابه به سپتينگ انتقال ، قسمتي از آن با آب مخلوط و مجددا به پشته ها بر ميگردد و مقدار ديگر آن در بطري هاي مخصوص بسته بندي و به عنوان كود مايع به بازار عرضه مي گردد.
5.تغذيه ورم ها:پس از بستر سازي ، عمل تغذيه بر روي كرمها صورت مي پذيرد و پس از طي دوره مناسب و متناسب با تعداد كرمها ، عمل كمپوست صورت پذيرفته و جهت جدا سازي محصول از كرمها بوسيله دستگاه مخصوص انجام خواهد پذيرفت.
6.پس از جدا سازي محصول از كرمها ، محصول جهت جدا سازي و دانه بندي ، سرند شده و به صورت ريز دانه و درشت دانه ، همراه با مخلوط ضايعات كمپوست شده و بسته بندي خواهد شد.
7.بسته بندي: بسته بندي ريز دانه ها به صورت بسته هاي فشرده نيم كيلوگرم، يك كيلوگرم و پنج كيلوگرم بسته بندي و ساير محصولات به صورت فله يا بسته هاي 50 كيلوگرمي به بازار عرضه خواهد شد.
میزان مصرف نوع گیاه ردیف
1- 3 کیلوگرم برای هر درخت درختان میوه بسته به سن
100 گرم برای هر نهال جنگلداری و نهال کاری
500 گرم برای هرمتر مربع درختچه های زینتی و چمن
400 گرم برای هرمتر مربع گیاهان زینتی (انواع گل)
80 گرم برای هرگلدان گلدانهای متوسط
150 گرم برای هر گلدان گلدانهای بزرگ
اگر از ورمی کمپوست برای پرورش گل های تزئینی و گلدانهای خانگی استفاده می کنید در نظر داشته باشید که گیاهان نیز مانند هر موجود زنده دیگر برای رسیدن به رشد و بالندگی مطلوب به عوامل دیگری نظیر دما ، نور و دفعات آبیاری متناسب با نوع گیاه نیازمند هستند که در صورت فراهم کردن این شرایط می توانید از پرورش گل های خود لذت برده و محیط زندگی خود را سبزتر کنید .
با توجه به نیاز گیاهان خود می توانید دفعات کود دهی را بین 2 تا 6 ماه تکرار کنید .
مزایای ورمی کمپوست
بدون بو
کم وزن
قابلیت نگهداری آب با حجم بالا
اصلاح کننده خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیک خاک
تامین کننده کلیه عناصر مورد نیاز برای رشد گیاهان
عناصرتشکیل دهنده ورمی کمپوست
کربن
نیتروژن
فسفر
پتاسیم
کلسیم
روی
آهن
عناصر میکرو و ماکرو
بخش سوم
توسعه:شامل افزايش كرمها جهت انجام پروسه ، پروتئين گيري ميباشد كه متعاقبا طرح آن در سايت مخصوص طراحي و به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد.لازم به ذكر است پروتئين اين كرم جهت صنايع داروئي، آرايشي و بهداشتي مورد استفاده قرار ميگيرد.پسمانده كرم نيز مورد استفاده صنايع غذايي خوراك دام و طيور و آبزيان مورد استفاده قرار مي گيرد.
منابع:
www.rmousavi.ir
به نام خدا